قرارداد فرنچایز راهکاری برای ایجاد کسب‌وکاری با علامت تجاری معتبر.
اگر کسب‌وکار موفقی دارید و می‌خواهید مجوز استفاده از برندتان را برای کسب‌وکارتان در مکانی دیگر بدهید یا می‌خواهد با علامت تجاری کسب‌وکار معروفی فعالیت تجاری کنید، میتوانید این کار را ازطریق قرارداد فرنچایز انجام دهید. برای مثال، تصور کنید صاحب رستورانی موفق با برندی خوش‌نام در تهران هستید و می‌خواهید شعبه‌ای از رستورانتان را در شیراز یا کرمانشاه تأسیس کنید. برای انجام این کار به انعقاد قرارداد فرنچایز نیاز دارید. البته، این مثال فقط بخشی از کاربرد قرارداد فرنچایز را پوشش می‌دهد.
معنا و کاربرد قرارداد فرنچایز
واژ‌ه‌ی فرنچایز به‌معنای مجوز و پروانه و امتیاز است؛ اما پس از مدتی، معنایی اصطلاحی به‌خود گرفته و امروزه، بیشتر به نوع خاصی از قرارداد گفته می‌شود. از این قرارداد در کسبوکارهای بسیاری استفاده می‌شود. برای مثال، در صنعت فست‌فود مجموعه رستوران‌های مک‌دونالد (McDonald’s) یا KFC، در صنعت هتلداری مَرییات اینترنشنال (Marriott International)، در صنعت فروشگاه‌‌های زنجیره‌ای ایلِوِن ۷ (۷ Eleven) و در بسیاری دیگر از صنعت‌ها و کسب‌وکارها، این قرارداد حضور و اهمیت دارد.
طرفین قرارداد فرنچایز
طرفین قرارداد فرنچایز، فرنچایز دهنده و فرنچایز گیرنده را شامل می‌شوند. فرنچایز دهنده شخصی است که کسب‌وکاری مشخص با علامت تجاری و دیگر مالکیت‌های فکری ازقبیل اختراع و طرح صنعتی و سرّ تجاری دارد. فرنچایز گیرنده نیز شخص یا اشخاصی هستند که قرار است با علامت تجاری فرنچایز دهنده و به‌کمک مالکیت‌های فکری مذکور فعالیت کنند.
انواع قرارداد فرنچایز
۱. فرنچایز تولیدی: در فرنچایز تولیدی، فرنچایز دهنده به فرنچایز گیرنده فناوری و چگونگی ساخت محصول با برند فرنچایز دهنده را اعطا می‌کند. برای مثال، ممکن است فرنچایز دهنده اطلاعات مربوط‌به سرّ تجاری یا اختراع انحصاری‌اش را دراختیار فرنچایز گیرنده قرار دهد تا او بتواند محصول خاصی را با کیفیت مشخصی تولید کند. از این نوع فرنچایز به‌طور معمول استفاده فراوانی می‌شود.
۲. فرنچایز توزیعی: در فرنچایز توزیعی، فرنچایز گیرنده با ضابطه‌ها و دستورهای مشخصی محصولات فرنچایز دهنده را توزیع می‌کند و می‌فروشد. برای نمونه، شرکتی ضمن تولید محصول خاصی در کشور ژاپن با شرکتی در ایران قرارداد می‌بندد تا محصولات او را در ایران توزیع کند و بفروشد.
۳. فرنچایز خدماتی: در این نوع فرنچایز ، فرنچایز گیرنده خدماتی را به‌عنوان بخشی از مجموعه‌ی فرنچایز دهنده (با علامت تجاری او) انجام می‌دهد. برای مثال، مراکز تعمیر خودرو برندی خاص، مانند کیا موتورز که در شهرهای مختلف فعالیت می‌کنند.
کسبوکارهای موفق با استفاده از قرارداد فرنچایز
بسیاری از برندهای معروف جهان به‌کمک قرارداد فرنچایز ، کسب‌وکارشان را به سراسر جهان گسترش داده‌اند. درادامه، چند نمونه از این کسب‌وکارها را معرفی می‌کنیم.
مجموعه رستوران‌های مک‌دونالد
میزان موفقیت مجموعه رستوران‌های شرکت مک‌دونالد به‌حدی است که در ۱۱۹ کشور شعبه دارد و در طول روز، به بیش از ۶۲میلیون نفر سرویس ارائه می‌دهد. این شرکت حدود ۳۹هزار شعبه رستوران در سراسر جهان دارد.
مِری میدز (Merry Maids)
این شرکت کسب‌وکاری مرتبط با نظافت و شست‌وشو ازقبیل نظافت منزل است که بیش از نُه‌صد فرنچایز یا شعبه در آمریکا و کانادا دارد. مجموع کارکنان این شرکت درحدود هشت‌هزار نفر است.
مَرییات اینترنشنال (Marriott International)
یکی از شرکت‌های گردشگری آمریکایی است که در حوزه‌ی ارائه‌ی خدمات هتلداری و مهمان‌نوازی و مدیریت بر مکان‌های اقامتی و رستوران‌های زنجیره‌ای فعالیت می‌کند. در سال ۱۹۲۷، جان ویلارد مرییات این شرکت را در واشنگتن راه‌اندازی کرد و در‌حال‌حاضر، شبکه‌ای از ۳۸۰۰ شعبه در ۷۴ کشور جهان دارد.
تعهدات فرنچایز دهنده و فرنچایز گیرنده
در قرارداد فرنچایز ، هر دو طرف قرارداد دربرابر یکدیگر تعهداتی دارند. درادامه، به برخی از تعهدات مهم اشاره می‌کنیم.
فرنچایز دهنده
- تعهد به تسلیم: فرنچایز دهنده مکلف است علامت تجاری خود را در قلمرو فعالیت فرنچایز گیرنده ثبت کند تا علاوه‌بر حمایت قانونی از علامت تجاری، به فعالیت‌های فرنچایز گیرنده مشروعیت ببخشد.
- تعهد به ارائه اطلاعات: فرنچایز دهنده به‌طور معمول اطلاعات و دانش ویژه‌ای دارد که موجب موفقیت کسب‌وکارش شده است. بنابراین، ضمن قرارداد فرنچایز باید اطلاعات مدنظر را به فرنچایز گیرنده ارائه کند.
- تعهد به نظارت و کنترل: فرنچایز دهنده باید به‌طور مداوم بر عملکرد فرنچایز گیرنده نظارت و آن را بازرسی کند. همچنین، کنترل کیفیت محصول و خدمات ارائه‌شده‌ی فرنچایز گیرنده اهمیت بسیاری دارد.
فرنچایز گیرنده
- تعهد به استفاده درست و مناسب از علامت تجاری: فرنچایز گیرنده ضمن قرارداد متعهد می‌شود اقداماتی انجام ندهد که به اعتبار علامت تجاری لطمه وارد کند. افزون‌براین، از علامت تجاری سوءاستفاده نکند.
- تعهد به نداشتن رقابت با نظام فرنچایز : فرنچایز گیرنده متعهد می‌شود با فرنچایز دهنده به گونه‌ای رقابت نکند به منافع فرنچایز دهنده لطمه وارد شود.
- تعهد به پذیریش کنترل و بازرسی: فرنچایز گیرنده باید از انجام امور مرتبط با بازرسی و کنترل کیفیت فرنچایز دهنده جلوگیری نکند.
- تعهد به عمل مطابق سیاست‌ها: فرنچایز گیرنده ملزم است که مطابق سیاست‌ها و رویه‌های فرنچایز دهنده عمل کند و از کارهای خودسرانه بدون اطلاع فرنچایز دهنده خودداری کند.
برای انعقاد قرارداد فرنچایز چه باید کرد؟
- نوع قرارداد را انتخاب کنید: هما‌ن‌طور که قبلا توضیح دادیم، قرارداد فرنچایز انواع متفاوتی دارد که باید با توجه به کسب‌وکارتان نوع آن را انتخاب کنید. این نوع قرارداد ممکن است فرنچایز تولیدی یا خدماتی یا توزیعی باشد. انتخاب نوع قرارداد به کسب‌وکارتان بستگی دارد. اگر نمی‌توانید بااطمینان نوع قرارداد را انتخاب کنید، از کارشناسان ما کمک بگیرید.
- اطلاعات مربوط به کسب‌وکارتان را جمع‌آوری کنید: به‌منظور نگارش قرارداد فرنچایز درک درستی از کسب‌وکار خود و اطلاعات آن باید داشته باشید. شما نیاز دارید بدانید چه عواملی موجب موفقیت کسب‌وکارتان خواهد شد. از خود بپرسید: داشتن برندی معتبر و معروف چه تأثیری بر کسب‌وکارتان خواهد گذاشت؟ در محلی که فعالیت می‌کنید، برند مدنظرتان به‌خوبی شناخته شده است یا خیر؟ افزون‌براین، کیفیت محصولاتتان را با برندهای معروف مقایسه کنید. برای مثال، اگر صاحب رستورانی هستید، این نکته را درنظر بگیرید که تغییر دستور پخت یا مواداولیه چقدر بر کیفیت غذای شما تاثیر خواهد گذاشت؟ آیا کیفیت ارائه‌ی خدمات به مشتریانِ کسب‌وکار شما درحد برندهای معروف است؟ آیا نیاز دارید کارمندانتان آموزش‌های ویژه‌ای برای ارائه بهتر خدمات ببینند یا خیر؟
- فرنچایز دهندگان بالقوه را شناسایی کنید: اگر مایل‌اید قرارداد فرنچایزی منعقد کنید و با علامت و رهنمودهای کسب‌وکاری موفق عمل کنید، ابتدا باید برندهایی را شناسایی کنید که می‌توانند به شما کمک کنند. برای این کار میتوانید از اینترنت یا هم‌صنفی‌هایتان کمک بگیرد.
- هدف از انعقاد قرارداد فرنچایز را مشخص کنید: به‌منظور ایجاد کسب‌وکاری موفق ازطریق انعقاد قرارداد فرنچایز ، هدف یا اهداف مشخص و واضحی باید داشته باشید. اگر برند موفق و شناخته‌شده‌ای دارید و کسب‌وکارتان پردرآمد است، لزومی ندارد بخواهید تغییرات اساسی در رویه فعالیت‌هایتان ایجاد کنید.
نگارش قرارداد فرنچایز
۱. مفاهیم قرارداد را تعریف کنید: در این قسمت، باید مفاهیمی را تعریف کنید که قرار است در قرارداد فرنچایز استفاده شود. برای مثال، منظور از شخص، شخص ثالث، فناوری و… دقیقا چیست.
۲. اعضا و طرفین قرارداد را مشخص کنید: در این بخش، باید مشخصات طرفین قرارداد فرنچایز ، یعنی فرنچایز دهنده و فرنچایز گیرنده را مشخص کنید. این مشخصات به‌طور معمول عبارت‌اند از: نام، نام خانوادگی، آدرس، شماره‌تماس شخص حقیقی و نام شرکت، شماره‌ثبت و آدرس شخص حقیقی.
۳. مجوزها و حقوقی را مشخص کنید که قرار است از فرنچایز دهنده دریافت کنید: هدف از انعقاد قرارداد فرنچایز این است که مجوزها و حقوقی از فرنچایز دهنده دریافت کنید. محدوده‌ی این مجوزها و حقوق باید به‌طور کامل مشخص شود و ابهامی نداشته باشد. برای مثال، مجوز استفاده از چه فناوری‌ها یا دستورالعمل‌هایی دریافت می‌کنید یا مطابق این قرارداد در چه محدوده‌ی جغرافیایی میتوانید فعالیت کنید. این قسمت اهمیت بسیاری دارد؛ بنابراین، نهایت دقت خود را برای آن صرف کنید.
۴. استانداردهایی برای استفاده از علامت تجاری تعریف کنید: به‌منظور جلوگیری از بُروز اختلافات یا دعاوی در آینده، به‌طور صریح و کامل استانداردهایی برای استفاده از علامت تجاری فرنچایز دهنده تعریف کنید. برای مثال، در چه اندازه و تا چه میزان میتوانید از علامت تجاری استفاده کنید. به‌طور معمول فرنچایز دهندگان بخشی از قرارداد را به این موضوع اختصاص می‌دهند که فرنچایز گیرنده فقط اجازه‌ی استفاده از علامت تجاری را دارد و نمی‌تواند ادعایی درباره‌ی مالکیت آن داشته باشد. همچنین، رهنمودهایی نیز درباره‌ی چگونگی استفاده از علامت به شما ارائه خواهند کرد.
۵. هزینه‌های فرنچایز را مشخص کنید: در قرارداد خود باید دقیق مشخص کنید که چه مقدار به‌عنوان عوض قرارداد فرنچایز پرداخت خواهید کرد. به‌طور معمول در قراردادهای فرنچایز سه دسته هزینه مشخص می‌شود: ابتدایی و سالیانه و بازاریابی ماهیانه.
۶. مدت‌زمان قرارداد را مشخص کنید: شما باید برای قرارداد فرنچایز خود مدت‌زمانی تعیین کنید؛ اگرچه میتوانید پس از اتمام قرارداد، آن را مجددا تجدید کنید. این مدت با‌توجه‌به ماهیت و عرف موجود در کسب‌وکارتان متفاوت است. به‌عبارت‌دیگر، ممکن است مدت قرارداد شما یک‌ساله یا در مواقعی دَه‌ساله باشد.
۷. محدوده‌ی جغرافیایی فعالیت کسب‌وکارتان را مشخص کنید: در قرارداد خود مشخص کنید محدوده‌ی فعالیت کسب‌وکارتان چگونه است. پس از مشخص‌کردن این محدوده، از فرنچایز دهنده تعهد بگیرید که در آن محدوده، قرارداد فرنچایزی با شخص دیگر منعقد نکند.
۸. درباره‌ی چگونگی مدیریت و نظارت فرنچایز دهنده به‌توافق برسید: فرنچایز دهندگان به‌طور معمول مشخص می‌کنند در چه فواصل زمانی و چگونه بر فعالیت‌های فرنچایز گیرنده نظارت و آن را مدیریت خواهند کرد. این نظارت کنترل کیفیت محصول، برخورد کارمندان با مشتری و… را شامل می‌شود.
۹. درباره‌ی تبلیغات توافق کنید: با طرف قراردادتان درباره‌ی چگونگی تبلیغات باید توافق کنید. برای مثال، آیا فقط فرنچایز دهنده مکلف به انجام تبلیغ است یا خیر؟ آیا فرنچایز گیرنده می‌تواند در محدوده‌ی فعالیتش برند و کسب‌وکار را تبلیغ کند؟
۱۰. درباره‌ی چگونگی حفاظت از اطلاعات مهم توافق کنید: به‌منظور جلوگیری از اختلافات در آینده، اگر در قرارداد فرنچایز ، فرنچایز دهنده دانش فنی، سرّ تجاری، اطلاعات مربوط‌به اختراع و دیگر اطلاعات مهم را دراختیارتان قرار می‌دهد، درباره‌ی چگونگی حفاظت از این اطلاعات کاملا توافق کنید. فرنچایز دهندگان به‌طور معمول برای حفاظت از اطلاعات مهم با طرفین قراردادشان قرارداد عدم افشا منعقد می‌کنند.
۱۱. مستند قانونی تعیین کنید: قرارداد فرنچایز چهارچوب مشخصی دارد؛ اما مستند قانونی قراردادتان را ماده‌ی دهم قانون مدنی قرار دهید.
۱۲. نهاد داوری تعیین کنید: اگر مایل‌اید درصورت بُروز اختلاف، شخصی اختلافتان را حل‌وفصل کند، در قرارداد خود بخشی را به تعیین داور و الزامات مخصوص به آن قرار دهید.
۱۳. قرارداد را امضا کنید: پس از توافق بر سر تمامی موضوعات و جنبه‌های قرارداد، آن را امضا کنید.